Ο σακχαρώδης διαβήτης ( ΣΔ ) έχει λάβει διαστάσεις «επιδημίας» σε παγκόσμιο επίπεδο. Σήμερα περίπου 200 εκατομμύρια παγκοσμίως εκτιμάται ότι πάσχουν από ΣΔ, ενώ προβλέπεται ότι ο αριθμός των διαβητικών ασθενών το 2025 θα προσεγγίσει τα 330 εκ. και το 2030 τα 350 εκ. Στην χώρα μας οι διαβητικοί καταλαμβάνουν το 4% του πληθυσμού, ενώ ο αγνοούμενος διαβήτης ( διαβητικοί που δεν έχουν διαγνωστεί ακόμα ) καταλαμβάνει το 2% του πληθυσμού μας. Συνεπώς το συνολικό ποσοστό ανέρχεται στο 6% ( περίπου 600 χιλ. ) του συνολικού πληθυσμού!
Υπάρχουν 2 βασικοί τύποι σακχαρώδους διαβήτη:
• Τύπος 1: είναι γνωστός ως νεανικός ή ινσουλινοεξαρτώμενος ΣΔ
Παρατηρείται σε νέες ηλικίες ( συνήθως 10-30 ετών ), έχει απότομη έναρξη με παρουσία την κλασική τριάδα συμπτωμάτων: πολυδιψία, πολυουρία και απώλεια βάρους. Οι ασθενείς αυτοί είναι λεπτόσωμοι ενώ στον τύπο αυτόν η κληρονομικότητα παίζει μικρό ρόλο.
• Τύπος 2: είναι γνωστός ως διαβήτης των ενηλίκων ή μη ινσουλινοεξαρτώμενος ΣΔ
Παρατηρείται σε ηλικίες > 40 ετών και είναι ο πιο συνήθης τύπος διαβήτη ( 85% ). Έχει ύπουλη έναρξη, δηλαδή μπορεί ο ασθενής να έχει υπεργλυκαιμία επί σειρά ετών αλλά μπορεί να μην εμφανίσει τα κλασικά συμπτώματα ( πολυουρία, πολυδιψία ) οπότε η διάγνωση μπαίνει όταν εμφανιστούν και οι πρώτες επιπλοκές του ΣΔ όπως δερματικές λοιμώξεις, νευροπάθεια ( άλγος και αιμωδίες κάτω άκρων ), αγγειοπάθεια ( οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου ), ανικανότητα ( διαταραχές στύσης ) κ.ο.κ. Οι ασθενείς αυτοί είναι παχύσαρκοι ενώ γι’ αυτόν τον τύπο η κληρονομικότητα παίζει μεγάλο ρόλο.
Για κάθε άνθρωπο η φυσιολογική τιμή γλυκόζης σε νηστεία (νηστικοί το πρωί ) είναι < 100 mg/dl, ενώ 2 ώρες μετά το γεύμα φυσιολογικά δεν πρέπει να ξεπερνά τα 140 mg/dl. Οποιαδήποτε τιμή γλυκόζης μεγαλύτερη από τις παραπάνω πρέπει να σας οδηγήσουν στον γιατρό όπου με μια σειρά εξετάσεων θα επιβεβαιώσει την ύπαρξη ή όχι του διαβήτη.
Η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που παράγεται στο πάγκρεας και μειώνει τα επίπεδα γλυκόζης στον οργανισμό μας. Σε κάθε γεύμα ενώ αυξάνεται η γλυκόζη, αυξάνεται και η ινσουλίνη η οποία δεν αφήνει την γλυκόζη να υπερβεί τα φυσιολογικά επίπεδα. Στον ΣΔ τύπου 1 υπάρχει πλήρης έλλειψη της ορμόνης αυτής με αποτέλεσμα τα επίπεδα της γλυκόζης να αυξάνονται ανεξέλεγκτα. Στον ΣΔ τύπου 2 παράγεται μεν η ινσουλίνη στον οργανισμό αλλά όχι επαρκώς με αποτέλεσμα πάλι την άνοδο της γλυκόζης. Έτσι στην περίπτωση του ΣΔ τύπου 1 η αγωγή είναι η χορήγηση ινσουλίνης σε υποδόρια έγχυση ( ενέσεις ) ενώ ο ΣΔ τύπου 2 αντιμετωπίζεται με αντιδιαβητικά δισκία που αυξάνουν την έκκριση ινσουλίνης από το πάγκρεας. Οι θεραπεία του ΣΔ είναι δια βίου και σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει να την διακόπτει ο ασθενής για οποιονδήποτε λόγο χωρίς να ενημερώσει τον γιατρό του. Οι λέξεις κλειδιά όμως στην θεραπεία του ΣΔ εκτός από την φαρμακευτική αγωγή, είναι η δίαιτα και η άσκηση. Η κλασική συμπτωματολογία του σακχαρώδους διαβήτη περιλαμβάνει την πολυουρία, την πολυδιψία, την πολυφαγία και την απώλεια σωματικού βάρους. Ο ασθενής παραπονιέται για αυξημένη συχνότητα και ποσότητα ούρων (πολυουρία). Συχνά η ενούρηση κατά τη διάρκεια της νύχτας μπορεί να αποτελεί πρώιμο σημείο εμφάνισης του διαβήτη ιδιαίτερα στα παιδιά. Η πολυδιψία (αυξημένη δίψα) είναι ένα χαρακτηριστικό της υπερωσμωτικότητας λόγω της υπεργλυκαιμίας, όπως και η διαταραγμένη όραση. Ο ασθενής παραπονείται για απώλεια βάρους παρά την φυσιολογική ή ακόμα και την αυξημένη όρεξη (πολυφαγία). Αναφέρει χαρακτηριστικά πως έχει χάσει πολλά κιλά σε μικρό χρονικό διάστημα. Μπορεί να παραπονείται για αδυναμία, εύκολη κόπωση, συμπτωματολογία ορθοστατικής υπότασης (λιποθυμική τάση ή λιποθυμικό επεισόδιο κατά την έγερση από την ύπτια ή καθιστή θέση στην όρθια), ξηρότητα στόματος, αιμωδίες άκρων χειρών και ποδών, διαταραχές εμμήνου ρύσεως (σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας). Άλλοτε αναφέρει συχνά επεισόδια ουρολοίμωξης, μυκητιασικές ή άλλες δερματικές λοιμώξεις, που μπορεί να συνοδεύονται από κνησμό. Σε προχωρημένες καταστάσεις και ενώ ο ασθενής μένει αδιάγνωστος, μπορεί να εμφανίσει θόλωση της συνείδησης, διαταραχές αναπνοής, απόπνοια οξόνης (σάπιου μήλου), σημεία αφυδάτωσης, υπόταση. Η εξέλιξη ενός διαβητικού σε κετοξέωση (το γνωστό διαβητικό κώμα) εκδηλώνεται βαθμιαία με αίσθημα αδιαθεσίας, ανορεξία, εμετούς, αρκετά συχνά κοιλιακό άλγος που υποδύεται οξεία κοιλία.
Για κάθε άνθρωπο η φυσιολογική τιμή γλυκόζης σε νηστεία (νηστικοί το πρωί ) είναι 126 mg/dl (τιμή νηστείας πάντα) θεωρούνται διαβητικοί. Να υπενθυμίσω ότι οι παραπάνω μετρήσεις γίνονται μετά από 10 ώρες νηστείας, δηλαδή το πρωί ενώ είμαστε νηστικοί από το προηγούμενο βράδυ. Η διάγνωση ΣΔ μπαίνει με την καμπύλη γλυκόζης. Η δοκιμασία απαιτεί νηστεία κατά την προηγούμενη νύχτα για 10-14 ώρες και ακολούθως λήψη συγκεκριμένης ποσότητας γλυκόζης από το στόμα (75 g στους ενήλικες). Μέτρηση της γλυκόζης του αίματος γίνεται στους ακόλουθους χρόνους: νηστεία (πριν από τη φόρτιση με γλυκόζη) και 2 ώρες μετά τη φόρτιση με γλυκόζη.
Με βάση την τιμή 2 ώρες μετά τη φόρτιση με γλυκόζη
<140mg/dl φυσιολογική
> 140mg/dl &<200mg/dl διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη
> 200mg/dl ένδειξη Σ.Δ.
Αφού τεθεί η διάγνωση αρχίζει η αγωγή συνδυασμένη πάντα με δίαιτα και άσκηση (αναφέρονται πιο κάτω). Ο έλεγχος για το αν γίνεται σωστά η θεραπεία συμπεριλαμβάνει μια αιματολογική εξέταση που ονομάζεται «γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη». Είναι μια μονάδα μέτρησης του μέσου επιπέδου σακχάρου (μέσος όρος) στο αίμα κατά τους προηγούμενους 2-3 μήνες. Η εξέταση αυτή μπορεί να γίνει οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, ακόμα και έπειτα από γεύμα. Η διατήρηση της HbA1c κάτω από 7% φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο από τις επιπλοκές. Η φυσιολογική τιμή για τους υγιείς είναι περίπου 5%.
Ο Σ.Δ. γενικά είναι μία χρόνια νόσος με ενίοτε σοβαρές επιπλοκές, ενώ η ρύθμιση του και η πρόληψη των επιπλοκών είναι ένα στοίχημα που μπορεί να κερδηθεί μόνο με την καλή και συνεχή συνεργασία γιατρού και ασθενούς. Ο οφθαλμός επηρεάζεται σημαντικά και πολύ νωρίς από το σακχαρώδη διαβήτη (διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια). Ο κίνδυνος τύφλωσης από το διαβήτη είναι 25 φορές μεγαλύτερος από ότι στο γενικό πληθυσμό. Με τον όρο διαβητική νεφροπάθεια ορίζεται η έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας, εκδηλώνεται κλινικά ως πρωτεινουρία και αποτελεί την πιο συχνή αιτία τελικού σταδίου χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας. Η μακροαγγειοπάθεια του σακχαρώδη διαβήτη είναι ο λόγος της αυξημένης επίπτωσης καρδιακών εμφραγμάτων, εγκεφαλικών επεισοδίων, διαλείπουσας χωλότητας, γάγγραινας κάτω άκρων. Το έμφραγμα μυοκαρδίου παρουσιάζεται 3-5 φορές συχνότερα σε διαβητικούς ασθενείς και αποτελεί τη κύρια αιτία θανάτου των διαβητικών ασθενών. Οι επιπλοκές από το νευρικό σύστημα παρουσιάζουν ευρύ φάσμα κλινικών εκδηλώσεων. Η εισβολή μπορεί να είναι βραδεία με αιμωδίες, αίσθημα καύσους ή βελονισμών αρχικά συμμετρικά στα δάκτυλα του άκρου ποδός, επεκτεινόμενα προοδευτικά προς τα πάνω, όταν φθάσουν στους μηρούς προσβάλλουν και τα χέρια. Η πιθανότητα ανάπτυξης επιπλοκών λόγω του σακχαρώδους διαβήτη μειώνεται όσο καλύτερα ρυθμίζονται οι τιμές του σακχάρου στο αίμα.
Η διατροφή του διαβητικού δεν είναι τίποτα άλλο από μια σχεδιασμένη και υγιεινή διατροφή. Μερικά τρόφιμα είναι εντελώς απαγορευμένα ενώ άλλα είναι τελείως ελεύθερα. Απαγορεύονται λοιπόν όλα τα γλυκά όπως κάθε είδος ζαχαροπλαστείου, η ζάχαρη, η φρουκτόζη, το μέλι, η μαρμελάδα και οι χυμοί των φρούτων. Απαγορεύονται επίσης τα διαφημιζόμενα ειδικά γλυκά για διαβητικούς. Τα οινοπνευματώδη ποτά πρέπει να αποφεύγονται. Επιτρέπεται μόνο σπάνια χρήση σε μικρές ποσότητες από άγλυκα ποτά. Απαγορεύονται τα λικέρ. Η μπύρα έχει ζάχαρη όσο ένα ποτήρι γάλα. Επιτρέπονται ελεύθερα τα εξής: Τσάι, χαμομήλι, φλαμούρι, καφές, η κόκα κόλα λάιτ, γλυκαντικά χάπια όπως η ζαχαρίνη, τα πράσινα λαχανικά όπως το αγγουράκι, μαρούλι, αντίδια, σπανάκι, ραδίκια, όπως επίσης η ντομάτα, το λεμόνι, το ξύδι, τα μπαχαρικά, το σκόρδο, το κρεμμύδι και οι ζωμοί κρέατος από τους οποίους έχει αφαιρεθεί το λίπος. Επιτρέπεται να τρώτε μαγειρεμένα ζαρζαβατικά π.χ. μπάμιες, φρέσκα φασολάκια, κολοκυθάκια, μελιτζάνες, λάχανο, κουνουπίδι, καρότα, όλα όμως με μεγάλη προσοχή στο λάδι που πρέπει να είναι λιγοστό και όχι τηγανητά.
Το φαγητό να μαγειρεύεται με λίγο λάδι ή αραβοσιτέλαιο και με απλό και υγιεινό τρόπο. Όχι τηγανητές τροφές, όχι παχυντικά φαγητά όπως οι πίτες, μουσακάς, πίτσες, αλλαντικά κ.λ.π. Προτιμάτε το λάδι ή το αραβοσιτέλαιο αντί το βούτυρο. Τρώτε συχνά ψάρι και κότα χωρίς πέτσες. Μην καταφεύγετε σε τρόφιμα διαφημιζόμενα για διαβητικούς γιατί έχουν πολλές θερμίδες και ανεβάζουν το σάκχαρο ενώ τα νομίζετε ακίνδυνα. Προτιμάτε να τρώτε τροφές που έχουν φυτικές ίνες όπως το ψωμί ολικής αλέσεως ( μαύρο ), τα όσπρια και τα ζαρζαβατικά. Από φρούτα όχι σταφύλια και σύκα. Επιτρέπονται όλα τα χορταρικά-λαχανικά σε μερίδα εστιατορίου εκτός από παντζάρια και καρότα που επιτρέπονται σε μικρές μερίδες. Τελείως ελεύθερα είναι τα πράσινα χορταρικά.
Η άσκηση είναι πολύ επωφελής για την υγεία. Η άσκηση στον Σ.Δ. αναγνωριζόταν μεταξύ των ελάχιστων μέσων θεραπείας του Σ.Δ. από την εποχή του Αριστοτέλη όπου και παρατηρήθηκε ότι τα συμπτώματα του διαβήτη βελτιώνονταν μετά από σωματική άσκηση. Αυτό τεκμηριώθηκε από δεδομένα μιας σειράς μελετών, τα οποία αποκαλύπτουν τις ευεργετικές συνέπειες που έχει η αερόβια άσκηση για τους διαβητικούς ασθενείς. Πράγματι η προγραμματισμένη τακτική σωματική άσκηση βελτιώνει τη ρύθμιση του σακχάρου, προστατεύει από την εμφάνιση των χρόνιων επιπλοκών του διαβήτη και επιπλέον αυξάνει το προσδόκιμο της επιβίωσης των ασκουμένων. Ως άσκηση θεωρούμε κάθε φυσική δραστηριότητα που μας διατηρεί σε «φόρμα». Στον σακχαρώδη διαβήτη χρειάζεται απαραίτητα τουλάχιστον 30 λεπτά γρήγορο περπάτημα ( 2 χιλιόμετρα ), 3-4 φορές την εβδομάδα αν και το ιδανικό είναι η καθημερινή άσκηση. Ξεκινήστε με αργό ρυθμό και αυξήστε τον σταδιακά. Οι ευεργετικές επιδράσεις της άσκησης στην αύξηση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη διαρκούν μέχρι και 2 ημέρες. Γ’ αυτό συστήνεται αερόβια άσκηση καθημερινά ή μέρα παρά μέρα. Πριν ξεκινήσει την οποιαδήποτε δραστηριότητα ο ασθενής με Σ. Δ. θα πρέπει να εξετάζεται από καρδιολογικής πλευράς συμπεριλαμβανομένου και δοκιμασία κόπωσης. Όσο σημαντική είναι η άσκηση στη θεραπεία του Σ.Δ. άλλο τόσο σημαντική είναι για τη πρόληψη της ασθένειας. Σε ότι αφορά στον Σ.Δ τύπου 2 υπάρχει σημαντικός αριθμός μελετών ο οποίος παρέχει ισχυρές ενδείξεις, ότι η συστηματική άσκηση μπορεί να οδηγήσει στη πρόληψη η να καθυστερήσει την εμφάνισή του. Δυστυχώς το 50% ή και περισσότερο των διαβητικών δεν συμμετέχουν σε κάποιο πρόγραμμα άσκησης. Σ’ αυτό δεν φταίνε μόνο οι ασθενείς αλλά και όλοι οι φορείς υγείας που δεν ενημερώνουν έτσι ώστε να συνειδητοποιήσουν όλοι τη σημαντικότητα της άσκησης, τα οφέλη της όπως και τους πιθανούς κινδύνους της.